
PLAN DI AKSHON
INSPIRASHON
Pueblo di Kòrsou inspirá pa e lider Tula i su kompañeronan den su lucha heroiko na 1795 i inspirá pa Pedro Luis Brion i Manuel Carel Piar héroenan internashonal ku a nase aki na Kòrsou i ku a partisipá den e lucha antikolonial pa liberá Gran Colombia for di Spaña.
Pueblo di Kòrsou ta inspirá tambe pa e baluartenan kurasoleño Felis Chakuto, Moises Frumencio da Costa Gomez, Amador Nita i Wilson Papa Godet, ta spera di polítikonan di awe pasonan konkreto pa kontinuá ku e lucha pa emansipashon di e pueblo heroiko di Kòrsou.
Kousa Promé ta sigui saka inspirashon for di e bida heroiko di e yu-di-Kòrsou Jose Caridad Gonzales ku a huí bai biba na Venezuela den serunan di Coro i ku a liderá e divishon serano di e lucha pa liberashon di esklabonan na Venezuela dia 10 di mei 1795.
Kousa Promé ta rekordá i ta buska inspirashon tambe den algun luchadó yu-di-Kòrsou di siglo 20 ku a bai nos dilanti. Nan ta Joceline Clemencia, Eugene Godfried, Raymond Rojer, Errol Scoop, Sergio Koko i Frank Martinus Arion.
Kòrsou por saka inspirashon tambe for di logro i hazañanan di Jeanne Julien Rojer, Herbert Michael Bob Pinedo, Hensley Bam Bam Meulens, Andruw Jones, Andrelton Simmons, Churandy Martina, Mariekson Didi Gregorius, Wladimir Coco Balentien, Kenley Jansen, Dudley Josepa, Victor Bartholomeus, Carlos Dip, Eduardo, Beto Adriana, Enith Brigitha, Julian Coco, Nicolaas Susana, Shon Cola, Ergilio Hato i hopi mas.
E yu di Kòrsou tin sufisiente motibu inspiradó i material iluminante kaminda e por koba saka inspirashon i motivashon pa e lucha sagrado pa emansipashon total di Kòrsou.
Un pueblo konsiente ta vota konsiente pa haña un gobièrnu ku ta sirbi interes di henter pueblo. Ta un pueblo konsiente so ta haña un gobièrnu ku e meresé.
---------------------------------------------------
PLAN DI AKSHON
Un plan di akshon ta un plan ku ta priorisá e akshonnan, proyektonan i inisiativanan mas importante pa por alkansá metanan avansá pa Kòrsou. Den e kaso spesífiko aki e plan di akshon ta intenshoná pa alkansá e metanan stipulá pa kada área ministerial di un gobernashon sosial nobo pa Kòrsou.
E plannan ta realístiko, konvinsente, konkreto i komprendibel. Ta trata di un plan ku ta kontené e akshonnan mas remarkabel, importante i interesante. Akshonnan ku unabes ehekutá lo trese kambio aliviante pa e pueblo di Kòrsou.
E enfoke ta yu-di-Kòrsou
E Plan di Akshon ta dirigí riba e yu-di-Kòrsou. Den e Plan di Akshon akí e konsepto yu-di-Kòrsou ta kai bou di e siguiente deskripshon:
Manera deskribí for di aña 2001 den e Plan di Maneho di Kultura di Kòrsou “Rumbo pa independensia Mental”: un yu-di-Kòrsou ta esun ku ta biba na Kòrsou òf pafó di Kòrsou i ku ta kumpli ku por lo ménos e siguiente kriterionan. E ta papia, komprondé i ta apresiá papiamentu.
E ta dispuesto pa traha na adelanto di Kòrsou. E por deklará en frente di mundu ku e ta yu di Kòrsou i ta akseptá kultura i historia di Kòrsou sin niun klase di restrikshon i bèrgwensa. E ta akseptá i ta biba ku e situashon di diversidat kultural di Kòrsou. E no ta konsiderá elementonan kultural di su grupo di desendensia komo é kultura di Kòrsou, pero komo parti di kultura di Kòrsou. E ta konsiente i ta aseptá ku Kòrsou tin un kultura nashonal i ku elementonan áfro-kurasoleño ta dominá den e kultura nashonal aki.
Dentro di e deskripshon akí tur grupo étniko ku a integrá i ku ta biba for di siglo 17 pa generashon tras di generashon na Kòrsou tin e siguridat ku elementonan di nan kultura ta forma parti integral di e kultura nashonal di Kòrsou. Ta sali bon na kla den e definishon aki ku a base di kriterionan igual tur grupo étniko ku a integrá por yama nan mes yu-di-Kòrsou ku igual derechi. (lesa: Emansipashon tomo I i tomo II, Rosalia, 2015)
Debilidatnan di e yu-di-Kòrsou
E yu-di-Kòrsou tin algun debilidat ku ta hasié fásil pa su kontrinkantenan polítiko hasi mal uzo di e kapasidatnan ku e tin komo pueblo. E debilidatnan aki ta e motibu prinsipal dikon e pueblo di Kòrsou a stanka den su desaroyo komo nashon. E debilidatnan aki ta stroba e yu-di-Kòrsou di uni i bira fuerte.
E debilidatnan aki ta:
a. Pobresa òf dependensia
mental
b. Falta di konosementu i
aseptashon di historia i kultura
propio
c. Pobresa kultural mental
d. Un konsiensia falsu kreá pa
edukashon anti-emansipatorio;
e. Falta di orguyo propio
f. Falta di konfiansa propio
g. Divishon, deskonfiansa,
kudishismo, envidia di un bou
di otro
h. Tendensia di outo-rechaso i
outo-destrukshon
Si no eliminá e debilidatnan aki tur reforma ku trese lo bai pèrdí.
Problemanan prinsipal di gobernashon di Kòrsou
Gobernashon di e último dékadanan tin e pueblo di Kòrsou den e situashon di pobresa sosial, kultural, polítiko, estatal i mental grave. Movementu Kousa Promé ta mira komo e problemanan prinsipal di e gobernashon aktual:
– Ousensia di bon gobernashon.
Garantisashon di bon
gobernashon, mester ta un
deber i obligashon di órganonan
di estado lokal i no di entidatnan
ageno.
– Falta di transparensia
gubernamental
– Falta di kòntròl i responsabilidat
personal di e gobernante.
– Falta di sankshon pa ilegalidat
– Eksplotashon ekonómiko i
finansiero pa podernan di kapital
lokal i kolonial
– Violashon di e outonomia di
Kòrsou (leinan di konsenso,
Areglo Mutuo
(Onderlinge Regeling), Statuut i
gobernadó).
– Un gobièrnu poné riba distansia
ku e úniko tarea di fasilitá i krea
kondishonnan
faborabel pa empresanan privá
(spesialmente hulandes {real
estate} desaroyá i
gana plaka (“stepping stone”).
– Un gobièrnu poné na distansia di
kompania i fundashonnan di
gobièrnu, di
manera ku no tin transparensia
den ni kòntròl riba loke ta pasa
ku propiedatnan,
medionan di eksistensia di
pueblo.
– Falta di rèspèt pa e klase di
trahadó
– Un gobernashon ku ta promové
ignoransia i ku ta probechá di
esaki;
– Neglishamentu di derechinan
fundamental humano di e mucha,
e hóben, e adulto
e pènshonado, e hende grandi i
esnan desabilitá.
– Un parlamento débil i inkapas pa
defendé derechi di pueblo i
kontrolá gobièrnu.
– Korupshon gubernamental
(Entrada anual di gobièrnu ta
sufisiente pa kubri gran
partri di tur gastu di presupuesto
di Kòrsou basta ku ekskluí
korupshon)
AKSHONNAN KONKRETO
GOBERNASHON
Pa ataká korupshon gubernamental Kousa Promé lo introdusí un Instituto di Integridat ku e tarea pa duna edukashon i formashon di integridat. Kursonan di integridat ta obligatorio pa tur empleado públiko parlamentario i mandatario.
Ademas Kousa Promé lo fortifiká i ekipá tur instansia di kòntròl manera Kontrolaria General, SBAB, SOAB, OMBUDSMAN pa nan por drenta indiskriminadamente den tur ministerio, Fundashon i NV di gobièrnu. Igualmente lo fortifika DUANA i WARDAKOSTA, SBTNO i MEO.
Instituí un Tim di Investigadó Forénsiko pa investigá tur kaso di korupshon señalá di e último tres dékadanan.
Kousa Promé lo laga skrutiná statuto di tur NV, Fundashon i entidatnan di gobièrnu pa e órganonan di kòntròl por drenta sin problema pa investigá.
Kousa Promé lo introdusí un lei ”Bati bleki” pa protehá tur esnan ku denunsiá korupshon.
Kousa Promé ta boga pa hisa e nivel di kastigu tantu pa e koruptor komo esun ku provoká e korupshon.
Pa minimalisá e asuntu di “rubber stamp” i “bulament’i kurá” Kousa Promé lo proponé un kambo di e lei di elekshon i lo introdusí un sistema kaminda ta eligí minister presidente i miembronan di Staten separá.
Kousa Promé lo introdusí un dekreto ku ta determiná ku un parlamentario eligí komo miembro di parlamentu no por tin mas trabou: trabou di parlamentario ta tempu kompletu i no kompatibel ku mas trabou pagá.
Kousa Promé ta para pa un gobièrnu kolegial kaminda desishonan den Konseho di minister mester ta kolegial a base di mayoría.
Kousa Promé ta para pa eliminashon di Leinan di konsenso i Onderlinge Regeling pa duna gobièrnu outonomia bèk riba su propio asuntunan i duna Staten su poder bèk.
Kousa Promé lo introdusí leinan ku ta garantisá aseso liber i inkondishonal di tur siudadano na tur playa i kosta di Kòrsou.
HUSTISIA
Eliminá Lei di Konsenso riba hustisia i polis pa nan bin kai bèk bou di gobièrnu i minister di hustisia di Kòrsou.
Kousa Promé lo kuminsá e lucha pa tradusí nos leinan na papiamentu.
Antianisashon di Korte di hustisia i Ministerio Públiko ta un ophetivo serio di Kousa Promé.
Prizòn mester bira un sentro real pa resosialisashon i rehumanisashon ku formashon i edukashon emansipatorio.
Kousa Promé lo duna sosten na e lucha kontra tur klase di violensia kontra hende muhé i mucha den nos komunidat.
Kousa Promé ta boga pa introdusí un korte ku den Promé Instansia ta operá ku tres wes i no ku un solo persona komo wes.
EKONOMIA
Kousa Promé ta pro soberanía alimentisio. Kousa Promé lo sostené produkshon di un parti supstansial di nos propio kuminda aki na Kòrsou promoviendo plantamentu orgániko plantamentu urbano modèrno, krio di bestia i peska.
Kousa Promé lo krea trabou den e área di turismo promoviendo industria kultural kaminda artistanan lokal ta produsí artesania lokal i krea oportunidat pa presentashon artístiko di nos artistanan den hotèl, kafé i restorantnan.
Kousa Promé lo traha pa haña un parti supstansial di e bolo riba e ruta Midatlántiko (Amsterdam – Kòrsou).
Kousa Promé lo lucha pa Curoil realisá e nogoshi di blènt den refinería i no ORYX i sòru pa parti supstansial di benefisio finansiero keda Kòrsou.
Kousa Promé lo lucha pa Curoil mes manehá Bullenbaai i Emmastad pa almasenahe di krudo i produkto refiná.
Kousa Promé lo promové industria lokal spesialisá den eksportashon pa krea divisa i trabou.
Kousa Promé lo lucha pa gobièrnu bira doño mayoritario di aeropuerto Hato i hafnan di Kòrsou.
Kousa Promé lo promové invershonista lokal dunando nan insentivo pa nan por krese.
Kousa Promé lo introdusí un lei mama pa koperativismo pa mihó desaroyo ekonómiko i sosial na Kòrsou. Den e lei mama aki koperativismo lo tin su propio entidat di kòntròl i desaroyo i no Banko Sentral.
ENSEÑANSA
Kousa Promé ta mira ku mester invertí den enseñansa pa e bira e motor pa desaroyo di Kòrsou. Mester invertí pa:
– Subi nivel intelektual di e rekurso
humano di Kòrsou;
– Alkansá mas logro intelektual;
– Krese sabiduría i konosementu di
yu di Kòrsou;
– Krea mas eksperto i pa halsa keatividat di siudadanonan yu di Kòrsou;
Lo hinka historia i kultura di Kòrsou den kontenido di skol a base di lei pa krea un yu-di-Kòrsou nobo.
Gobièrnu ta bira e outoridat máksimo bèk ku ta determiná kontenido emansipatorio di enseñansa na Kòrsou i no direktivanan di skol.
Kousa Promé ta kontra privatisashon di skolnan di gobièrnu.
Tur skol mester tin un konseho di mayor i un konseho di alumno.
Trese skol di vokashon tékniko bèk i un skol general di horeca riba tur nivel.
Lenga materno papiamentu mester ta lenga di instrukshon den skol di fundeshi.
Lo introdusí e idomanan ingles, spañó i hulandes komo lenga straño kuminsando den grupo 6 di skol di fundeshi.
Den estudionan superior lenga vehíkulo lo bira ingles.
Kousa Promé lo promové estudio HBO na Kòrsou. Pa maestria Kousa Promé ta pro pa duna beka pa estudio den regio pa e áreanan ku mas tin mester pa desaroyá Kòrsou.
Kousa Promé ta pro pa kambia e maneho hulandes europeo di enseñansa di Kòrsou gradualmente i introdusí un maneho emansipatorio krioyo karibense.
Kousa Promé ta pro pa baha studiamentu na Hulanda gradualmente ku 80 porshento.
Pa eliminá e skarsedat di maestro Kousa Promé lo introdusí beka di estudio i oumentu di salario pa dosente.
Kousa Promé lo kambia kontenido di LOFO drástikamente pa krea agente dosente di Kambio.
Kousa Promé ta pro pa lanta un akademia internashonal pa lenga kreol, ku papiamentu komo e lenga prinsipal.
Kousa Promé lo invertí den enseñansa pa logra mas eksperto yu-di-Kòrsou riba e terenonan di: antropología, físika, matemátika, ingenieria, biologia i hurista trahadó di lei.
KULTURA
Kousa Promé lo re-instituí un Kas di Kultura ku igual enkargo ku esun di 2002 pa 2010. Kousa Promé lo lanta un Akademia di Arte, Galeria nashonal, Imprenta i editorial nashonal, orkesta nashonal, dansa nashonal i un Teatro Nashonal.
Kousa Promé lo krea un Salon di Fama pa artista na Kòrsou.
Kousa Promé lo bini ku un radio i televishon nashonal edukativo pa promové edukashon, patriotismo i kultura di Kòrsou.
Kousa Promé lo introdusí un lei básiko pa regulá medionan di komunikashon na Kòrsou.
Kousa Promé lo introdusí un lei pa protehá i defendé uzo apropiá di papiamentu den skol, den gobièrnu, den instansianan di gobièrnu, den korte i riba kaya.
Kousa Promé ta na fabor pa será un konbenio kultural edukativo ku e país afrikano Cabo Verde kaminda papiamentu a originá.
Kousa Promé lo traha pa kombertí Kòrsou den e sentro kultural di Caribe.
Kousa Promé lo krea un zona kultural den Punda i Otrobanda kaminda ta etalá e kara kultural real di Kòrsou.
Kultura di Kòrsou mester bira un produkto turístiko ku ta ofresé na turista den hotèl i restorant, parke, plenchi i playanan na Kòrsou.
Pa halsa PATRIOTISMO:
– Instituí un Dia di Kòrsou
– Adaptá e himno di Kòrsou.
– Duna lugá, instansia,
organisashon i sitionan sentral i
importante na Kòrsou
nòmber krioyo i di baluartenan di
Kòrsou.
– Instituí un premio nashonal di
literatura i di arte visual na
Kòrsou
– Sera un konbenio kultural riba
papiamentu ku Aruba, Boneiru i
Cabo Verde
– Instituí un Lei di Patruli pa realisá
aseso liber di tur siudadano na
playa i kostanan
di Kòrsou
– Instituí un lei ku ta preskribí ku:
– Tur isla, península i kibraola
rondó di Kòrsou ta propiedat di
Kòrsou
– No ta eksistí playa privá na
Kòrsou
– Tur stranhero ku ke establesé na
Kòrsou mester pasa un kurso di
integrashon
(“inburgering”)
DEPORTE
Kousa Promé ta partidario pa promové deporte i edukashon físiko pa promové un mente i kurpa sano serka e hóben maskulino i femenino, esnan ku desabilidat i hende grandi.
Kousa Promé lo traha pa Kòrsou partisipá bèk den Olimpiada bou di bandera di Kòrsou.
Kousa Promé lo intermediá pa start fùtbòl su kampionato lokal bèk.
Kousa Promé lo redusí komersialisashon di deporte.
Kousa Promé lo traha riba diversifikashon di deporte na Kòrsou promoviendo mas tipo di deporte na Kòrsou.
ASUNTUNAN SOSIAL
Amplia makutu básiko.
Kousa Promé ta promové institushon di tiendanan di gobièrnu i tiendanan di sentralnan koperativista pa kombatí pobresa i yuda esnan den mas nesesidat.
Kousa Promé lo promové tiendanan di koperativa entre otro ACU i koperativanan di spar krédito i di produkshon.
Kousa Promé lo traha pa trese bienestar i minimalisá e kantidat di esnan ménos pudiente den sosiedat.
Pa medio di formashon i guía i sostén profeshonal lo parti Kòrsou den 5 area [distrito] i lo instituí un tim di guía i sostén ku ta konsistí di profeshonalnan riba diferente área. E tim di sostén tin konekshon estrecho ku e barionan.
Kousa Promé lo garantisá akseso di esnan ku limitashon físiko na transporte públiko. Aseso na kaminda i kayanan, edifisionan públiko, teatro, playa etc.
Kousa Promé lo introdusí lei di koperativa i evitá metementu di Banko Sentral den koperativanan na Kòrsou.
Kousa Promé lo introdusí pa krea sosiegu mental i trankilidat sosial, abogado sosial pa duna asistensia na siudadanonan i organisashonnan sosial ku no tin moda pa paga abogadonan komersial.
Pa kumpli ku kuido sosial di pueblo lo perfekshoná i halsa nivel di kuido den internat, kasnan di kuido di hende grandi, institutonan pa esnan ku desabilidat mental i físiko i institutonan pa kuido terminal na Kòrsou.
SALUBRIDAT
Salú ta kuminsá na kas.
Promové deporte i edukashon físiko pa mas bienestar i mihó salú.
Kousa Promé lo promové salú pa prevéní malesa.
Kousa Promé lo pone base pa rekonosimentu di medisina natural.
Kousa Promé lo introdusí un moratorio pa mas empresa estilo fastfood na Kòrsou i un moratorio kontra ampliashon di esnan eksistente.
Kousa Promé ta para pa un kuido médiko demokrátiko mediante un seguro general pa asina kumpli ku e derechinan fundamental básiko humano di tur siudadano.
Kousa Promé lo lucha pa eliminá komersialisashon di kuido médiko ku ta okashoná preisnan haltu di remedi, mal servisio i deskriminashon den kuido en general.
Kousa Promé ta na fabor di un kuido médiko humanista i sosial ku médiko, paramédiko i profeshonalnan di salú humanitario.
Kousa Promé lo desaroyá parkenan nashonal na península di Caracasbaai, bahía di Oostpunt, Fuik, Wacawa, Piskadera, Otrobanda i Boca Samí.
Kousa Promé lo promové resiklahe i brigadanan di limpiesa pa kombati sushedat na Kòrsou
BARIO
Kousa Promé lo sali dilanti pa derechi fundamental di pueblo riba bibienda popular. E derechi pa por biba den un kas sosial pagabel i e derechi legítimo pa por bira doño di bo propio kas i di por haña un tereno pa por traha bo mes kas.
Kousa Promé lo sòru pa tin plenchi i parke rekreativo den tur bario.
Kousa Promé lo sòru pa tur bario tin un sentro di bario manehá pa e bario i ku ta funshoná optimal.
Kousa Promé lo sòru pa servisionan di gobièrnu ta presente i asesibel pa tur siudadano den nan bario.
Kousa Promé ta na fabor pa stòp trahamentu di risòrt ku muraya haltu den barionan di Kòrsou.
Kousa Promé lo garantisá akseso di esnan ku limitashon físiko na transporte públiko. Tambe fasilidat pa por hasi uzo ku fasilidat di kaminda, kaya, playa, teatro i edifisionan públiko.
Kousa Promé ta na fabor pa lanta den kada bario:
o Un brigada di limpiesa
o Un konseho di bario
o Un salón multifunshonal di bario [
internèt grátis, fasilidat di ehersisio
físiko etc]
o Gruponan kultural di bario
Pa sigui desaroyá bario Kousa Promé ta na fabor pa lansa e proyekto: “BBB”:Ban Banki Bèk. Oportunidat real pa di dos oportunidat pa “drop out” “push out” i adulto mayó ku ke yega un nivel superior.
HENDE GRANDI I PENSHONADO
Kousa Promé lo promové i trese benefisionan konkreto pa grandinan for di 60 aña di moda ku nan por tin un behes agradabel i disfrutabel.
Kousa Promé lo reglamentá, strukturá i reorganisá kuido pa grandinan den kasnan di kuido i tambe pa grandinan ku ta biba na nan mes kas. Lo promové trahamentu di Kas di kuido pa hende grandi den nan propio bario ku posibilidat pa rekreo i formashon boluntario.
Esaki ta un vershon kòrtiku kompilá for di e Plan di Akshon di Movementu Kousa Promé.
Ta un pueblo konsiente so ta haña un gobièrnu ku e meresé.